De kern 's Gravenmoer is ontstaan als nederzettingen langs de Donge. Voor 's Gravenmoer was de Donge een ontginningsbasis, van waaruit het achterliggende gebied in gebruik werd genomen (turfwinning en het ontginnen van landbouwgrond). In de gemeente liggen nog twee kleine kernen, buurtschap Klein-Dongen en kern Vaart.
Historische situatie
’s Gravenmoer
’s Gravenmoer is voor het eerst vermeld in 1293. De naam van het dorp is afgeleid van ‘moer’, een veengebied ten zuiden van de rivier de Maas dat in dit geval eigendom was van de graaf van Holland. Samen met Roosendaal is 's Gravenmoer benoemd als oudste veenkolonie van Nederland.
Gedurende de Tachtigjarige Oorlog probeert het dorp aansluiting te vinden bij Brabant, maar het wordt in 1734 bij Holland gevoegd. Sinds 1814, na de Franse tijd, is het dorp definitief onderdeel van de nieuw gevormde provincie Noord-Brabant. Tot 1997 vormt 's Gravenmoer een zelfstandige gemeente, waarna het bij kern Dongen is gevoegd.
Van het begin af aan is 's Gravenmoer een schippersplaats. Hier is gehandeld in turf, stro en rijshout. Uiteindelijk is aan de turfwinning en later ook aan de scheepvaart een einde gekomen. In 1950 is de haven gedempt.
Klein-Dongen en Vaart
Klein-Dongen is een buurtschap binnen de gemeente. Kern Vaart is een kerkdorp dat is gelegen langs de Vaart en de Vaartweg. Het dorp is genoemd naar de in 1565 of kort daarna op kosten van prins Willem van Oranje aangelegde turfvaart. Vaart wordt een dorp door de bouw van de Hubertuskerk in 1865 (tegenwoordig een rijksmonument). Hierdoor ontstaat de parochie Klein Dongen - Vaart. In 1999 is, na de fusie van de parochie met de 3 parochies in de kern Dongen in 1996, besloten om in de nieuwe parochie ´Dongen en Klein Dongen-Vaart´ te handhaven.
Vaart gaat naar het noorden toe over in 's Gravenmoerse Vaart. Beide delen zijn verschillend daar ze oorspronkelijk in verschillende gemeenten lagen. Vaart ligt in onze gemeente en was overwegend katholiek, terwijl 's Gravenmoerse Vaart in de voormalige gemeente 's Gravenmoer is gelegen, die lange tijd een Hollandse enclave (“eiland”) vormde en overwegend protestants was.
Huidige situatie
’s Gravenmoer
's Gravenmoer heeft 2.260 inwoners (2022). Het aantal inwoners is in 2022 gelijk gebleven ten opzichte van het jaar ervoor (2021). In ’s Gravenmoer bevinden zich twee basisscholen, één openbare en één protestants-christelijke basisschool. ’s Gravenmoer heeft een aantal winkels voor de primaire levensbehoefte, zoals een supermarkt, een slager en een autogarage. Daarnaast heeft het dorp nog enkele kleine winkels, bijvoorbeeld een kledingwinkel en een aantal horecavoorzieningen. ‘s Gravenmoer telt in totaal 275 bedrijfsvestigingen.
Direct ten westen van 's Gravenmoer stroomt de Donge, die tevens voor een deel de gemeentegrens vormt. Langs de Donge ligt een aantal kleinere natuurgebiedjes. Een gedeelte van de polder van 's Gravenmoer is aangemerkt als Groene Hoofdstructuur-landbouw.
Klein-Dongen en Vaart
Klein-Dongen heeft 170 inwoners en Vaart heeft 655 inwoners (2021). Het aantal inwoners van Vaart is licht gestegen ten opzichte van het aantal in 2013. In Klein-Dongen is het aantal inwoners gedaald. In Vaart is er één katholieke basisschool. Vaart heeft een klein assortiment aan winkels, waaronder een biologische supermarkt, meerdere cafés en een aantal andere (maatschappelijke) voorzieningen. Vaart telt in totaal 75 bedrijfsvestigingen. De bedrijven zijn erg divers: van landbouw tot horeca en van zakelijke dienstverlening tot recreatie. Klein-Dongen heeft enkele voorzieningen waaronder een eetcafé en een slager.
Toekomstperspectief
- Het aantal woningen in Klein-Dongen en Vaart wordt beperkt uitgebreid op daarvoor geschikte locaties.
- De Waspikse Weg in ’s Gravenmoer wordt ontwikkeld als bouwlocatie voor 129 woningen vanaf 2024.
- Behoud en versterking van een centrale voorziening in het dorp als onder meer ontmoetingsplek. De Geubel speelt hierin een belangrijke rol.
- Onze gemeente zet in op duidelijke ontmoetingsplekken in de openbare ruimte, zoals in de Hoofdstraat in ’s Gravenmoer en het dorpsplein in Vaart.
- De landbouwgronden, gelegen buiten de beekdalen van de Donge, zijn vanwege de (grond)watersituatie uitstekend geschikt voor de ontwikkeling van nieuwe natuur. Het is zaak dat deze gebieden hun geschiktheid behouden voor mogelijke natuurontwikkeling in de verre toekomst;
- Een gebied ten noorden van de kern 's Gravenmoer is aangewezen als "zoekgebied voor regionale waterberging"